Eρωτήσεις 10+1 απαντήσεις
Οι προληπτικές εξετάσεις που υπάρχουν για να εντοπιστεί ο καρκίνος, περιλαμβανομένου και του ειδικού προστατικού αντιγόνου (PSA), μπορεί να είναι σωτήριες. Μπορεί όμως να προκαλέσουν και πολλά προβλήματα σε περίπτωση που δεν εκτιμηθούν σωστά.
Ο έλεγχος αυτός στοχεύει στον εντοπισμό του καρκίνου όταν βρίσκεται σε αρχικό στάδιο και μπορεί να καταπολεμηθεί οριστικά. Ωστόσο, ακόμη και οι πιο ενημερωμένοι επιστήμονες διαφωνούν μεταξύ τους για το πότε θα πρέπει να μπει κάποιος στο χειρουργείο. Το μόνο στο οποίο συμφωνούν όλοι, είναι ότι την τελική απόφαση πρέπει να την πάρει ο ασθενής.
Στις ερωτήσεις των «ΝΕΩΝ» απαντά ο καθηγητής Ουρολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και πρόεδρος του Ινστιτούτου Μελέτης Ουρολογικών Παθήσεων (www.inop.gr), Δημήτρης Χατζηχρήστου.
Κατευθυντήριες οδηγίες για την προληπτική αντιμετώπιση του καρκίνου του προστάτη δεν υπάρχουν. Ετσι, για το εάν θα προχωρήσει κάποιος σε επέμβαση, είναι μια απόφαση που λαμβάνεται έπειτα από όσα θα συζητήσει με τον γιατρό του.
Το PSA είναι ο μοναδικός αιματολογικός δείκτης που έχουν οι γιατροί στη φαρέτρα τους για την έγκαιρη διάγνωση. Εχει ωστόσο πολλές αδυναμίες... Οπως και να έχει, ένας άντρας δεν πρέπει να παραλείπει να παρακολουθεί τον προστάτη του για έναν και απλό λόγο: αν η διάγνωση γίνει νωρίς η θεραπεία μπορεί να είναι απλή και εξαιρετικά αποτελεσματική με ποσοστό πλήρους ίασης που ξεπερνά το 90%.
Τι είναι το PSA;
Το προστατικό αντιγόνο (PSA) είναι μια ουσία (πρωτεΐνη) που παράγεται από τον προστάτη και ρευστοποιεί το σπέρμα, ώστε να μπορούν τα σπερματοζωάρια να «τρέξουν» και να γονιμοποιήσουν το ωάριο.
Υπάρχει σε μικρή ποσότητα φυσιολογικά σε κάθε άνδρα, εξαιτίας των προστατικών κυττάρων που φυσιολογικά πεθαίνουν και το ελευθερώνουν στην κυκλοφορία. Αρα η ανίχνευση μικρής ποσότητας που εξαρτάται από το μέγεθος του προστάτη (που συμβαδίζει με την ηλικία) είναι φυσιολογική.
Το PSA ανεβαίνει μόνο σε περίπτωση καρκίνου;
Οχι. Υπάρχουν αρκετοί παράγοντες που αυξάνουν το PSA. Οι δυο πιο συχνοί είναι η μεγάλη αύξηση του μεγέθους του προστάτη (διόγκωση, δηλαδή καλοήθης υπερτροφία) και οι φλεγμονές του προστάτη, οι γνωστές προστατίτιδες.
Απλώς, η αύξηση του PSA >0,20ng/dl ανά έτος αποτελεί το καμπανάκι για κάποιον «κρυμμένο» καρκίνο. Αυτή η υποψία βέβαια γίνεται μεγαλύτερη όταν στη δακτυλική εξέταση από τον πρωκτό ο προστάτης δεν είναι «μαλακός» η/και ομοιογενής.
Πώς αξιολογείται τελικά το PSA;
Οταν το PSA είναι αυξημένο (σε σχέση πάντα με την προηγούμενη εξέταση), ο ουρολόγος θα ζητήσει ως συμπληρωματική εξέταση και ένα διορθικό υπερηχογράφημα του προστάτη.
Από τα αποτελέσματα θα αξιολογήσει το μέγεθος του προστάτη και επιπλέον θα αναζητήσει σημεία φλεγμονής ή σημεία που βάζουν υποψία για καρκίνο, παρότι η εξέταση χωρίς ευρήματα δεν σημαίνει απουσία καρκίνου.
Οι σύγχρονοι υπερηχογράφοι (που δίνουν δυνατότητα εκτίμησης της σκληρότητας του αδένα με 3D) και μάλιστα σε συνδυασμό με άλλες απεικονιστικές εξετάσεις βοηθούν περισσότερο τόσο στη διαγνωστική εκτίμηση αλλά κυρίως στη βιοψία του αδένα.
Η ψηλάφηση του προστάτη είναι επώδυνη;
Οχι, δεν είναι επώδυνη. Ενας προστάτης όμως που πονάει τον ασθενή κατά την ψηλάφηση, συνήθως έχει φλεγμονή (προστατίτιδα) κι ένας σκληρός κρύβει καρκίνο. Και δυστυχώς εξαιρέσεις πάντα υπάρχουν που σημαίνει ότι κι ένας μαλακός προστάτης μπορεί να κρύβει καρκίνο και ένας σκληρός τελικά να μην έχει απλά λιθίαση.
Αυτός είναι και ο λόγος που θα πρέπει να συνεκτιμηθούν πολλοί παράγοντες, συγχρόνως με τα ευρήματα από την ψηλάφηση, αλλά και στοιχεία όπως η ηλικία του ασθενή, το PSA, το ιστορικό του κ.ά.
Τι σημαίνει όταν το PSA μια αυξάνεται και μια μειώνεται;
Ακόμη ένα σημαντικός παράγοντας που ελέγχουν οι γιατροί για να διεξάγουν όσο το δυνατόν καλύτερα συμπεράσματα είναι ο ρυθμός μεταβολής του PSA.
Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να έχει υψηλό PSA, αλλά τα τρία τελευταία χρόνια να μην έχει παρουσιάσει σημαντικές μεταβολές. Αυτός είναι πιο ασφαλής από κάποιον με χαμηλό PSA, το οποίο σε 3 επαναλαμβανόμενες μετρήσεις αυξάνει με σταθερό ρυθμό.
Αν ένας άντρας δεν θέλει να κάνει PSA, έχει άλλη επιλογή;
Η ψηλάφηση του προστάτη είναι ιδιαίτερα σημαντική εξέταση. Τόσο σημαντική, που στις περισσότερες περιπτώσεις που τα αποτελέσματα από αυτήν είναι ύποπτα, ο γιατρός αγνοεί το PSA. Και αυτό διότι είναι γνωστό – αν και σπάνιο – πως υπάρχουν ασθενείς με καρκίνο του προστάτη, οι οποίοι δεν έχουν αυξημένο PSA.
Αυτό συμβαίνει σε δυο βασικές περιπτώσεις. Στην πρώτη οι ασθενείς δεν έχουν εκδηλώσει τον πιο συχνό τύπο καρκίνου του προστάτη που παράγει υπερβολική ποσότητα PSA (αδενοκαρκίνωμα), αλλά άλλους σπάνιους τύπους που δεν παράγουν PSA.
Στη δεύτερη περίπτωση, επειδή ο καρκίνος τους είναι πολύ επιθετικός και τα κύτταρα του προστάτη τους τελείως κατεστραμμένα, δεν μπορούν πλέον να παράγουν PSA.
Τελικά πώς βγαίνει άκρη με τη διάγνωση;
Αυτό καθίσταται δυνατό μόνο με βιοψία προστάτη. Το πρόβλημα είναι πως σε τιμές PSA χαμηλότερες από 10 ng/ml πολλοί ασθενείς δεν θα έχουν τελικά καρκίνο και θα υποβλήθηκαν άσκοπα στη βιοψία.
Για να προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε τους ασθενείς αυτούς και να γλιτώσουμε τις μη αναγκαίες βιοψίες χρησιμοποιούμε το ελεύθερο PSA (FreePSA). Αυτό είναι ένα κλάσμα του PSA και το οποίο στην πραγματικότητα είναι το ολικό PSA (totalPSA).
Εχουμε διαπιστώσει με στατιστικές μελέτες ότι όταν ο λόγος ελεύθερου προς ολικού PSA είναι χαμηλός υπάρχει αυξημένος κίνδυνος καρκίνου και πρέπει οπωσδήποτε να γίνει η βιοψία, ενώ άμα είναι υψηλός οι πιθανότητες είναι μικρές και μπορούμε να την αποφύγουμε, τουλάχιστον προς το παρόν.
Η παρακολούθηση του PSA πρέπει να γίνεται τουλάχιστο μια φορά τον χρόνο μαζί με υπερηχογράφημα και ψηλάφηση του προστάτη σε όλους τους άντρες μεγαλύτερους των 50 ετών ή των 40 αν υπάρχει θετικό ιστορικό.
Τι ρόλο παίζει η ηλικία στον καρκίνο του προστάτη;
Η ηλικία είναι καθοριστικός παράγοντας αύξησης εκδήλωσης καρκίνου του προστάτη. Από την ηλικία των 50 ετών αυξάνουν σημαντικά οι πιθανότητες. Εντούτοις, οι περισσότεροι καρκίνοι του προστάτη διαγιγνώσκονται μετά την ηλικία των 65 ετών. Οι γιατροί πάντως συνιστούν την προληπτική εξέταση από τα 40.
Από την άλλη μεριά, σε ηλικίες πάνω από τα 75 χρόνια, οι πιθανότητες εμφάνισης καρκίνου που να απειλήσει τη ζωή ελαχιστοποιούνται.
Οσον αφορά τους νεότερους, πριν από μερικούς μήνες στο Ευρωπαϊκό Εργαστήριο Μοριακής Βιολογίας στη Χαϊδελβέργη της Γερμανίας ανακάλυψαν ότι άτομα κάτω των 50 ετών που εκδηλώνουν καρκίνο στον προστάτη έχουν τελείως διαφορετικό μηχανισμό πρόκλησης της νόσου κι έτσι οι εξετάσεις που πρέπει να γίνονται κάτω από τη συγκεκριμένη ηλικία είναι διαφορετικές. Αλλά ακόμη δεν έχουν οριστεί.
Ποιοι άλλοι παράγοντες αυξάνουν τον κίνδυνο καρκίνου του προστάτη;
Εάν κάποιος στο στενό οικογενειακό περιβάλλον, αδερφός ή πατέρας, είχαν καρκίνο πριν την ηλικία των 65 ετών, σημαίνει ότι ο κίνδυνος είναι τουλάχιστον διπλάσιος σε σχέση με τον μέσο όρο. Ακόμη περισσότερες είναι οι πιθανότητες εάν περισσότερα από ένα μέλη της οικογενείας είχαν καρκίνο του προστάτη.
Επιπλέον, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και η διατροφή. Οταν κάποιος είναι παχύσαρκος και τρώει συχνά λιπαρά γεύματα, τότε η πιθανότητες να πάθει καρκίνο προστάτη αυξάνουν σημαντικά.
Αρα δεν υπάρχει 100% έγκυρη προληπτική εξέταση;
Οχι, δεν υπάρχει. Και κανένας γιατρός στον κόσμο δεν θα προτείνει ανεπιφύλακτα ριζική αφαίρεση προστάτη εάν δεν έχει ισχυρές ενδείξεις ότι έχει εκδηλωθεί καρκίνος σε αρχικό στάδιο.
Πριν από λίγους μήνες ανακοινώθηκε ότι ένας Βρετανός αφαίρεσε προληπτικά τον προστάτη του. Με ποια εξέταση έφτασε σε αυτή την απόφαση;
Πρόκειται για τον πρώτο στον κόσμο, 53χρονο, πατέρα δύο παιδιών, που προχώρησε σε προληπτική προστατεκτομή.
Ο συγκεκριμένος βρέθηκε να έχει θετική γονιδιακή μετάλλαξη BRAC2 κάτι που σημαίνει ότι έχει 8,6 φορές περισσότερες πιθανότητες να εκδηλώσει καρκίνο στον προστάτη. Επιπλέον, είχε συγγενή πρώτου βαθμού που είχε εκδηλώσει ανάλογο καρκίνο κι αυτό αύξανε ακόμη περισσότερο τις πιθανότητες.
Σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες, ο άντρας αυτός σίγουρα θα εμφάνιζε στο μέλλον επιθετικό καρκίνο. Αλλά η εξέταση για το συγκεκριμένο γονίδιο είναι ακόμη σε πειραματικό στάδιο.
Με μια ματιά
* Το PSA συνήθως βοηθάει να εντοπισθεί νωρίς ο καρκίνος του προστάτη. Ο καρκίνος είναι ευκολότερο να αντιμετωπισθεί και πιο πιθανό να θεραπευτεί όταν γίνεται διάγνωση σε αρχικό στάδιο
* Η μέτρηση του PSA γίνεται με εξέταση αίματος
* Η εξέτασή του δίνει τη σιγουριά: σε περίπτωση που είναι αρνητική, ο εξεταζόμενος θα γνωρίζει ότι δεν έχει καρκίνο, ενώ σε περίπτωση που διαγνωσθεί καρκίνος, θα τον έχει προλάβει σε αρχικό στάδιο
* Σε κάθε περίπτωση, από τότε που βγήκε η εξέταση PSΑ έχουν μειωθεί σημαντικά οι θάνατοι από καρκίνο του προστάτη
* Κάποιοι τύποι καρκίνου δίνουν θετικό PSA αλλά μεγαλώνουν με τόσο αργό ρυθμό ώστε ποτέ δεν βγαίνουν έξω από τον αδένα για να κάνουν μεταστάσεις. Δεν χρειάζονται όλοι οι καρκίνοι θεραπεία. Και η ριζική προστατεκτομή ενέχει κινδύνους και ανεπιθύμητες ενέργειες, όπως ακράτεια ούρων, στυτική δυσλειτουργία ή προβλήματα στο έντερο ανεξάρτητα από τη μέθοδο του χειρουργείου (ανοικτή, λαπαροσκοπική, ρομποτική)
* Το τεστ PSA μπορεί να ξεγελάσει. Δηλαδή μπορεί το PSA να αυξηθεί στο αίμα αλλά να μην υπάρχει καρκίνος και το αντίστροφο, δηλαδή να υπάρχει παρότι η τιμή είναι πολύ χαμηλή
* Η διάγνωση του καρκίνου του προστάτη είναι πιθανό να προκαλέσει σύγχυση. Η πιθανότητα να μην απειλείται άμεσα η ζωή του ασθενούς μπορεί να κάνει την απόφαση για αντιμετώπιση ή απλή παρακολούθηση πιο δύσκολη
* Η εξέλιξη του καρκίνου μπορεί να είναι πολύ αργή. Σήμερα, έχουν σημειωθεί μεγάλα βήματα προόδου για την αντιμετώπισή του ακόμη και σε προχωρημένα στάδια
ΤΑ ΝΕΑ Ένθετο Υγεία