Η θεραπεία των συστηματικών αυτοάνοσων νοσημάτων σκοπό έχει αφενός τον καλύτερο έλεγχο της φλεγμονής της νόσου και αφετέρου την πρόληψη των συνοσηροτήτων ενός χρόνιου νόσημα (π.χ. καρδιοπάθειες, οστεοπόρωση).
Η ποιότητα της ζωής ανθρώπων με αυτοάνοσα νοσήματα έχει βελτιωθεί τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια κι αυτό οφείλεται στη χρήση των βιολογικών θεραπειών. Άνθρωποι με Ρευματοειδή αρθρίτιδα, Αγκυλοποιητική Σπονδυλαρθρίτιδα, Ψωρίαση και Ψωριασική Αρθρίτιδα, Συστηματικό Ερυθηματώδη Λύκο, Φλεγμονώδη νοσήματα του εντέρου, αλλά και άνθρωποι με Λέμφωμα και Πολλαπλή Σκλήρυνση είδαν την καθημερινότητα τους να γίνεται ποιοτικότερη και οι ίδιοι να ανακτούν τη θέση τους στην κοινωνία και την εργασία.
Τι ακριβώς όμως είναι αυτά τα φάρμακα;
Οι βιολογικοί παράγοντες είναι φάρμακα-πρωτεϊνικά μόρια που τροποποιούν ή μπλοκάρουν τη λειτουργία κυττάρων και μεσολαβητών της φλεγμονής που χαρακτηρίζει τα νοσήματα αυτά. Είναι σύγχρονες και εξειδικευμένες θεραπείες, χρησιμοποιούνται από το 1999 και ονομάζονται «βιολογικοί» γιατί είναι προϊόντα βιοτεχνολογίας. Είναι ειδικά σχεδιασμένα μόρια (αντισώματα) και δρουν σε συγκεκριμένους παράγοντες που επάγουν τη φλεγμονή σε αντίθεση με τα κλασσικά παλαιότερα φάρμακα όπως η Μεθοτρεξάτη που έχουν μια γενικευμένη επίδραση σε αυτή την διαδικασία.
Πώς χορηγούνται οι βιολογικοί παράγοντες ;
Επειδή είναι πρωτεϊνικά μόρια καταστρέφονται γρήγορα στον στόμαχο και γι’ αυτόν τον λόγο χορηγούνται παρεντερικά, είτε υποδορίως είτε ενδοφλεβίως σε τακτά χρονικά διαστήματα.
Ποια είναι η αποτελεσματικότητα τους; Είναι θεραπεία ίασης;
Όταν ο βιολογικός παράγοντας ξεκινήσει τη δράση του οι περισσότεροι ασθενείς παρουσιάζουν σημαντική βελτίωση τους 3-6 μήνες από την έναρξη της θεραπείας. Ανάλογα λοιπόν με το είδος του νοσήματος θα παρατηρήσουν μείωση του πόνου και του οιδήματος στις αρθρώσεις, βελτίωση της πρωινής δυσκαμψίας και της κόπωσης, βελτίωση του δερματικού εξανθήματος και βελτίωση της ποιότητας ζωής και της λειτουργικότητας.
Αν και οι βιολογικοί παράγοντες έχουν ευεργετική επίδραση στους περισσότερους ασθενείς (50-70%) δυστυχώς δεν είναι αποτελεσματικοί για όλους (πρωτογενής αστοχία) ενώ σε ένα ποσοστό αρχικά είναι αποτελεσματικοί μετά όμως από κάποιο διάστημα χάνουν την αποτελεσματικότητα τους (δευτερογενής αστοχία). Πιο συχνά λοιπόν ένας ασθενής αλλάζει την αγωγή του λόγω αστοχίας και όχι λόγω παρενεργειών . Τα προηγούμενα δεδομένα αποδεικνύουν την μεγάλη εξέλιξη στη θεραπεία των αυτοάνοσων νοσημάτων, βάζουν τις βάσεις για μελλοντικές νέες θεραπείες, φαίνεται όμως πως είναι ακόμα μακρινό το μέλλον που η επιστημονική κοινότητα θα μιλάει για θεραπείες ίασης .
Ποιες είναι οι ανεπιθύμητες ενέργειες τους;
Οι βιολογικοί παράγοντες επιδρούν στο ανοσοποιητικό μας σύστημα και γι’ αυτό ίσως εμφανιστούν συχνότερα λοιμώξεις, κυρίως κοινές λοιμώξεις του αναπνευστικού ή του δέρματος και σπανιότερα ευκαιριακές λοιμώξεις. Ο έλεγχος πριν την έναρξη περιλαμβάνει εξετάσεις για την φυματίωση, τις ηπατίτιδες, αιματολογικές εξετάσεις και ακτινογραφία θώρακος. Άλλες πιθανές παρενέργειες είναι αλλεργικές αντιδράσεις, τοπικές αντιδράσεις στην έγχυση και πιο σπάνια γενικευμένη αλλεργική αντίδραση.
Τι γίνεται με την τεκνοποίηση ;
Οι κατευθυντήριες οδηγίες προς το παρόν κάνουν λόγο για διακοπή των θεραπειών για τρεις μήνες τουλάχιστον πριν την έναρξη προσπαθειών για τεκνοποίηση και για τα δυο φύλλα. Υπάρχουν όμως αναφορές από τα αρχεία καταγραφής βιολογικών παραγόντων και περιπτώσεις από την βιβλιογραφία που δείχνουν ασφάλεια στη χορήγηση για κάποιους παράγοντες μέχρι και το δεύτερο τρίμηνο της κύησης. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να γίνεται εξατομίκευση και συναπόφαση μεταξύ θεράποντος, ζευγαριού και γυναικολόγου.
Ποιός μπορεί να συνταγογραφεί τα συγκεκριμένα φάρμακα;
Οι ειδικότητες του Ρευματολόγου, του Δερματολόγου και του Γαστρεντερολόγου αλλά για για κάποια νοσήματα του Αιματολόγου και του Νευρολόγου εκπαιδεύονται στη διαχείριση των συγκεκριμένων θεραπειών. Πρόκειται για φάρμακα υψηλού κόστους με μηδενική συμμετοχή του ασφαλισμένου. Ο θεράπων ιατρός είναι υπεύθυνος για την αξιολόγηση της αγωγής, τον έλεγχο πιθανών παρενεργειών και την διακοπή τους σε συγκεκριμένες καταστάσεις (π.χ. εγκυμοσύνη, λοίμωξη, οδοντιατρική πράξη, κακοήθεια).
Ποιά η χρήση τους σε τοπικό επίπεδο;
Η πρόσβαση των ρευματοπαθών της Κρήτης στις συγκεκριμένες θεραπείες βρίσκεται σε ικανοποιητικό επίπεδο . Η ρευματολογική κλινική του ΠαΓΝΗ, ο Σύλλογος ρευματοπαθών Κρήτης, οι ιδιώτες ρευματολόγοι και οι φαρμακοποιοί του ΕΟΠΠΥ έχουν συμβάλλει σημαντικά ώστε οι θεραπείες να γίνονται σε κάθε ασθενή που την δικαιούται και μάλιστα στα συγκεκριμένα μεσοδιαστήματα που προτείνουν τα θεραπευτικά πρωτόκολλα. Ένα 10% των ρευματοπαθών σήμερα λαμβάνουν βιολογικές θεραπείες
Τα Ρευματικά νοσήματα δεν είναι σπάνια, προκαλούν πόνο και δυνητικά έκπτωση της λειτουργικότητας του ατόμου και συχνά αναπηρία. Η εποχή μας κατακλύζεται από πληροφορίες για προϊόντα και μεθόδους που προσφέρουν «μαγικές» θεραπείες για ανακούφιση του πόνου χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση. Αντιθέτως υπάρχουν πολύ καλά δεδομένα πως η πρόγνωση των ανθρώπων με αυτοάνοσα νοσήματα είναι καλύτερη όταν έχουν έγκαιρη διάγνωση και άμεση πρόσβαση σε καλές και σύγχρονες θεραπείες.
Καλλιτσάκης Ιωάννης
Ρευματολόγος